Canto Sabemos!

UDÁMOSTE! Guías de proxectos Dossier : Osexipcios Acontinuación,encontraredesa informaciónnecesariapara levaracabo oproxecto. O faraóneoseupalacio Quengobernaba? O faraóneraogobernantedoantigoExipto.Osexipcioscrían queo seuprimeiro rei foraodeusSol,Ra,equedeldescendían todosos faraóns. Istoconvertíaosen serescasedivinos eoutorgáballesmoitopoder. Oprimeiro faraón foiMenes,queunificouoAltoeoBaixoExipto e fundouunhamonarquía.Algúnsdos faraónsmáis importantes foronRamsés II,Tutankamón,AkhenatóneTutmosis IV.Tamén existiron raíñas-faraóncomoHatshepsut,Neferusobek eCleopatra. • Ramsés II.Foiundos faraónsmáis lonxevos,morreucon 87anose reinoudurantemáisde60.Consolidoueestendeu o Imperioexipcio.Duranteo seu reinado,Exiptocoñeceu unhaépocadegrandeesplendoreprosperidadeeconómica. Favoreceuodesenvolvementoda literaturaedasciencias econstruíugrandes templos,comoodeAbuSimbel.Foi enterradonoValdosReis. • Hatshepsut.Duranteoseugoberno,Exiptoviviuundosseusperíodos máisextensosdepaz.A raíñaordenouconstruírespectaculares templos;entreeles,odeDyeser-Dyeseru,unhadasxoiasdoantigo Exipto.Ademais,ordenouexplorar rutascomerciaisconoutros países,comoaexpediciónaopaísdePunt,situadonacostaafricana doocéano Índico,probablementenaactualSomalia. O faraónerao xefedoGoberno,doexércitoedos sacerdotes. Tiñagranpodere fortuna,pero taménmoitas responsabilidades. Os seus símbolosdepodereranacoroadobreque representaba oAltoeoBaixoExipto,ocetro,o látego,o nemes ou toucado de tea,abarbapostizaeo trono. Opalaciodo faraónestabanacapitaldo reino.Tiña xardíns, estanquesedistintasestancias,comoopavillóndo faraón, ondeestabaa salado trono.Nomesmo recintoatopábanse asmansiónsdosmembrosdoGoberno,osapousentos dos serventes,osceleiros,etc.Taméneraa sededoGoberno. Adiferenzados temploseaspirámides,estabaconstruído conadobe. OantigoExipto OantigoExipto foiunhacivilizaciónque sedesenvolveunonorte deÁfricaaoagruparsedistintosasentamentoshumanosao longo docursomedioebaixodo ríoNilo. Arredordoano3.100a.C.o territoriounificousebaixoogoberno do faraónMenes.Ao longodos seguintes tresmilenios,enExipto fraguouseunhaculturaorixinalconépocasdeesplendor edecadencia. Adóitaseconsideraroano31a.C.comoo finaldoantigoExipto cando, trasamortedeCleopatra,o territoriopasouaconverterse enprovinciado ImperioRomano. O ríoNilo Ondevivían? O ríoNilo foi fundamentalnonacementodacivilizaciónexipcia. Duranteaenchenteanualdeste río (dexuñoa setembro),oscampos ateigábansede limonegroque fertilizabaa terraea facíaaptapara ocultivo.Osexipciosdeseñarondiques,canleseencorospara regular asenchentese regaroscampos,oque,unidoácalordodeserto, fixodas súasbeirasunhazonaextraordinariamente fértil.Durante o tempodas inundacións,enqueosagricultoresnonpodían traballar,estes realizaban laboresparao faraón (como levantar pirámidesou repararos sistemashidráulicos)ou taméndesenvolvían diferentesoficiosartesanais. ONilo taménproporcionabaaosexipciospeixesecazaabundante nas súas ribeiras. Esta situaciónprivilexiadapermitiuque sedesenvolvese nas súasbeirasunhacivilizaciónprósperaeorixinalquepersistiu ao longodemilesdeanos. 12 ES0000000062319820598guia_losegipcios_nivel2_59282.indd 12 17/02/2017 8:56:10 Itinerarios de ampliación Itinerarios educativos: ampliación 16 VIVÍAN ENCASAS SINXELAS ES0000000046566760973cuad_los_egipcios_II_4anios_46964.indd 33 23/05/2016 13:56:59 Ficha16. Asociedadeexipcia Na fichapodemosobservardúasvivendas doantigoExipto.Unhapertencenteauncampesiño ouartesán,eaoutra,aunaristócrataoualto funcionario. Ideaspara traballarcosalumnos Podemos representargraficamentenaaulaa pirámide socialnoantigoExipto :nacúspide situábaseo faraón ea súa familia.Acontinuación,osnobres, sacerdotes e funcionarios (omáis importanteeraovisir).Osescribas situábanseno seguintenivel,eranosencargados daescritura,dacontabilidadeeda recollidade impostos. Aestes seguíanporordede importanciaosguerreiros, osagricultoreseosescravos. Ideaspara traballarcosalumnos Pedimosaosalumnosquebusquen imaxesde deuses exipcios nomaterialachegadoouen Internet. Acontinuación,explicamosa funcióndos templos comocentrosadministrativoseeconómicos. Nondebemosesquecer terpreparadas imaxes de templosque seconservannaactualidade,como asqueaparecennaspáxinas110e116daguía. 11 ORDENABACONSTRUÍR TEMPLOS HORUS RA TEMPLODE EDFU TEMPLODE FILE TEMPLODE LUXOR TEMPLODEKOMOMBO ISIS SOBEK ES0000000046566760973cuad_los_egipcios_II_4anios_46964.indd 21 23/05/2016 13:31:07 Ficha11. A relixiónexipcia A fichamostracatro importantes templosdoantigo Exipto xuntocosdeusesaosqueestaban consagrados. Osexipciosadorabanmoitasdivindades.Cada rexión, cidadeoualdeaestababaixoaproteccióndundeus particular.Peroalgúnserancomúnsen todoExipto, comoRa,odeusdoSol;Osiris,odeusdosmortos; Hathor,adeusadoamoredamúsica;ouMaat, deusada xustiza. Amaioríadaspersoas tiñanunpequenoaltar dentrodas súascasasparaadoraros seusdeuses. Ideaspara traballarcosalumnos Podemos realizarunha investigación sobrea tumba deTutankamón ,aúnicaque seencontrou intacta, paraobservarconque tipodeobxectos foienterrado. Ademais,explicamosqueo Librodosmortos era unhacoleccióndeconxurosqueaxudabanosdefuntos no seucamiñoaooutromundomentresobservamos a fotografíaqueaparecenapáxina112. 14 A TUMBADO FARAÓN ES0000000046566760973cuad_los_egipcios_II_4anios_46964.indd 27 23/05/2016 13:56:52 Ficha14. As tumbasexipcias Aescenamóstranosocortexo fúnebredun faraón. Os funeraiscelebrábanseunhavezcompletado oprocesodemomificación.Osexipcioscrían quedespoisdamorte iríaná terradeYaru,onde poderíangozardascousasquecoñeceranenvida; por isoenterrabanosdefuntos xuntoa todas ascousasquepodíannecesitarparaestarcómodos eentretidosnaoutravida. 88 ES0000000062319820598guia_losegipcios_nivel2_59282.indd 88 17/02/2017 9:00:09 Avaliación Avaliación por áreas Os exipcios Alumno/a: Coñecementode simesmoeautonomíapersoal NC EP C Evocaeexpresaos seuscoñecementosprevios sobreoantigoExipto. Utilizacon respectoos libroseomaterialdeconsultacomo fontesde información. Evocaeexpresaoscoñecementosadquiridos sobreoantigoExipto. Coñecementodocontorno NC EP C Proporcionamaterial informativo sobreosexipcios. LocalizaExiptonunmapa. Identificao ríoNiloevaloraa súa importanciaparaacivilizaciónexipcia. CoñecealgúnsanimaiseplantascaracterísticosdovaldoNilo. Recoñecea funcióndo faraónna sociedadeexipciae identificaos seus símbolos representativos. Coñecealgúns templosexipcios,asícomoalgúndosdeusesaqueestabanconsagrados. Sabeoqueéunhamomiaeporque semomificabanoscorposdaspersoas. Explicaoque sonaspirámidesecomo seenterrabaos faraóns. Tenalgunhasnocións sobreaestrutura socialdoantigoExipto. CoñecealgunhasprofesiónseoficioscaracterísticosdoantigoExipto. Identificaos ingredientesconque seelaboraopan. Estruturaeordena todososconceptos traballados sobreosexipcios. Ordena secuencias. Resolveproblemas lóxicos. Iníciasena resoluciónde sumas. Coñeceeutilizaosnúmerosdo1ao6en situaciónscotiás. 94 ES0000000062319820598guia_losegipcios_nivel2_59282.indd 94 17/02/2017 9:00:21 Dossiers informativos Os exipcios ONDEVIVÍAN? QUE EDIFICIOS CONSTRUÍAN? OANTIGO EXIPTO 6 RÍONILO 7 ESTÁBAÑADOPOLORÍONILO A - 1 A 1 2 3 B C B - 1 B -2 C -3 I IT ORÍONILO 11 ORDENABACONSTRUÍR TEMPLOS HORUS RA TEMPLODE EDFU TEMPLODE FILE TEMPLODE LUXOR TEMPLODEKOMOMBO ISIS SOBEK OS TEMPLOS ASPIRÁMIDES QUENGOBERNABA? QUEOCORRÍACANDO MORRÍAO FARAÓN? 8 OS FARAÓNS FARAÓNRAMSÉS II RAÍÑA-FARAÓN HATSHEPSUT 14 A TUMBADO FARAÓN OS FARAÓNS OPALACIODO FARAÓN AOMORRER EMBALSAMÁBANO A TUMBADO FARAÓN 13 AOMORRER EMBALSAMÁBANO ➡ 1. EXTRAÍANSE OSÓRGANOS DOCORPO. 3. VENDÁBASE CONMOITAS CAPASDE LIÑO. 2. CUBRÍASE OCORPO CON SAL. 4. COLOCÁBASE AMOMIA NOSARCÓFAGO. ➡ ➡ 10 FARAÓNVIVÍANUNPLACIO PAPIRO ESPELLO XERRA ESPELLO PAPIRO XERRA ABANO ABANO ORDENABACONSTRUÍRPIRÁMIDES 12 16 ES0000000062319820598guia_losegipcios_nivel2_59282.indd 16 17/02/2017 8:56:22 Mapas conceptuais 11 ORDENABACONSTRUÍR TEMPLOS HORUS RA TEMPLODE EDFU TEMPLODE FILE TEMPLODE LUXOR TEMPLODEKOMOMBO ISIS SOBEK ©SantillanaEducación,S.L. /EdiciónsObradoiro,S.L. 2 13 AOMORRER EMBALSAMÁBANO ➡ 1. EXTRAÍANSE OSÓRGANOS DOCORPO. 3. VENDÁBASE CONMOITAS CAPASDE LIÑO. 2. CUBRÍASE OCORPO CON SAL. 4. COLOCÁBASE AMOMIA NO SARCÓFAGO. ➡ ➡ ©SantillanaEducación,S.L. /EdiciónsObradoiro,S.L. 2 18 VESTÍANCONROUPADE LIÑO ©SantillanaEducación,S.L. /EdiciónsObradoiro,S.L. 2 EXPLOTABANCANTEIRAS EMINAS 21 5 1 ©SantillanaEducación,S.L. /EdiciónsObradoiro,S.L. 2 Fichas con adaptación curricular Nota. Dispoñiblesen 84 ES0000000062319820598guia_losegipcios_nivel2_59282.indd 84 17/02/2017 8:59:52 Adaptacións curriculares 15 Enderezos web Nos seguintes sitioswebpódeseencontrar información interesante paradesenvolveroproxectonaaula: • BritishMuseum (en inglés):undosmuseosde referenciaparacoñecer oantigoExipto. • MuséeduLouvre (en ingléseen francés):nowebdomuseopódese encontrarmoita informacióne imaxes sobreExiptoe realizarunhavisita virtualpolas súasgalerías. • MuseoArqueolóxicoNacional: owebcontaconmoita información sobreacivilizaciónexipcia,nosapartados Exposición e Colección . • MuseuegipcideBarcelona : undospoucosmuseosespañoisdedicados aomundoexipcio. • Webde turismoenExipto: na sección Quevisitar? desteportal de turismodeExiptopódese realizarun Tourvirtual moi interesante. • Googlecultural institute: estebuscador tenunha seccióndedicada aExiptoquepermiteacceder rapidamenteavisitasvirtuais,coleccións de imaxeshistóricas,etc. • O templodeDebob: un temploexipciodo século ii a.C.queactualmente seencontra localizadoenMadrid.O sitiowebdestemonumentopermite coñecera súahistoriae realizarunpercorridovirtualpolo seu interior. • GoogleMaps: estebuscadordemapaspermítenosverdiferentes lugares deExiptodesdedistintasvistas (pirámides,vales, templos,etc.),e incluso ter unhavistaapéde rúa.Para iso, sóhaiquepoñeronomedoelemento nobuscador. • Exiptólogos: aaplicación Xeroglíficosexipcios permitecoñecer aescritura xeroglíficae traducirpalabras.Podemosencontrala en :http://www.desarrollosdg.com.ar/educativos/comunicacion/ ES0000000062319820598guia_losegipcios_nivel2_59282.indd 15 17/02/2017 8:56:13 Enderezos web 7 ESTÁBAÑADOPOLORÍONILO A - 1 A 1 2 3 B C B - 1 B -2 C -3 ES0000000046566760973cuad_los_egipcios_II_4anios_46964.indd 13 23/05/2016 13:30:51 Ficha7. A faunaea flora Observamososanimaiseasplantasqueaparecenna ficha,asícomoalgunhasactividadeshabituais daspersoasquehabitabanarredordo ríoNilo. Aproveitamosaactividadepropostaparadesenvolverunha investigación sobrea faunaea floradasbeiras do ríoecomparalacoaexistentenonosocontornopróximo. Ficha13. Osnúmerosordinais Aproveitamosa secuenciapara traballarosnúmerosordinais.Para isto,escribimosenribadecadaescena onúmerocorrespondenteáordeenque se realizaamomificación.Podemos repetiraactividade conoutras secuenciasdonosodíaadía: rutinasaoerguernos, rutinasaochegaraocolexio, rutinas antesdedeitarnos… Ficha14. Unnovo lugar Partindodaactividadena ficha,pedimosaosalumnosque imaxinenoque llesgustaría levaraeles se tivesenquemudarseaunhanova localidadeouaunpaísafastado:os xoguetesqueelixirían,ascousas quenecesitaríanna súaviaxe,aquepersoas llesgustaríaencontraralí,etc. Ficha15A. Oconto A sandaliadeNitocris éunha lendaexipciaquechegouataosnososdíasequegardaunhagran semellanza coa Cinsenta . Por iso,a súa lecturapermitiranoscompararahistoriadeNitocriscoadeCinsenta.Ademais, será unhaocasiónexcelentepara realizar,conaxudados familiaresdosalumnos,unha recompilación decontose lendaspopulares. 13 AOMORRER EMBALSAMÁBANO ➡ 1. EXTRAÍANSE OSÓRGANOS DOCORPO. 3. VENDÁBASE CONMOITAS CAPASDE LIÑO. 2. CUBRÍASE OCORPO CON SAL. 4. COLOCÁBASE AMOMIA NO SARCÓFAGO. ➡ ➡ ES0000000046566760973cuad_los_egipcios_II_4anios_46964.indd 25 26/05/2016 11:07:21 14 A TUMBADO FARAÓN ES0000000046566760973cuad_los_egipcios_II_4anios_46964.indd 27 23/05/2016 13:56:52 CONTO:A SANDALIADENITOCRIS 15A ES0000000046566760973cuad_los_egipcios_II_4anios_46964.indd 29 23/05/2016 13:56:54 Itinerarios educativos: outras ideas para desenvolver o currículo 90 ES0000000062319820598guia_losegipcios_nivel2_59282.indd 90 17/02/2017 9:00:18 Itinerarios para afondar no currículo Rúbrica de avaliación Os exipcios 1 2 3 4 ORÍONILO Noncoñeceo ríoNilo. Sabequehaiun ríoquepasa porExiptoperononcoñece o seunome. Sabequeo ríoNilopasa porExipto. Coñeceo ríoNiloea súa importanciaparaavida noantigoExipto. OSEXIPCIOS Non sabequen foronosexipcios. Tenalgunhas ideas sobre osexipcios. Coñececomovivíanosexipcios. Coñececomovivían osexipciose sabeutilizar os seuscoñecementos. OANTIGOEXIPTO Non sabeenque lugarvivían osantigosexipcios. Sabequeosexipciosnonvivían nomesmopaíscanós. Sabequeosexipciosvivían noantigoExiptoperononé capazde situalonunmapa. Sabequeosexipciosvivían noantigoExiptoeéquen de localizaro lugarnomapa. OSFARAÓNS Non sabequeneranos faraóns. Tenalgunhas ideas sobre os faraóns. Sabequeneranos faraóns e relaciónaoscoantigoExipto. Sabequeneranos faraóns ecoñecea súa función na sociedadeexipcia. OPALACIO Non sabeoqueéunpalacio. Non sabeondevivíanos faraóns. Cústalle identificaro lugar ondevivíanos faraóns. Identificaopalaciocomoo lugar ondevivíanos faraóns. OSTEMPLOS Noncoñeceningún templo exipcio. Identificaalgún temploexipcio. Identificaalgúns templos exipciose relaciónaos coavidadosexipcios. Identificaalgún temploexipcio ecoñecea súa función na sociedadeexipcia. ASPIRÁMIDES Non sabeoque son aspirámides. Coñeceaspirámides,peronon as relacionacoantigoExipto. Sabediferenciaraspirámides doutrasconstruciónsdoantigo Exipto. Coñeceaspirámides e identificaa súa función comoenterramento. ASMOMIAS Non sabeoqueéunhamomia. Tenalgunhas ideas sobre asmomias. Identificaunhamomia e relaciónaascoaantigüidade exipcia. Sabeoqueéunhamomia eécapazdediciralgo sobrea súa función. AMAQUILLAXE EOPEITEADO Non sabecomo semaquillaban epeiteabanosantigosexipcios. Sabequeosantigosexipcios semaquillabanepeiteaban dunha formaespecial. Nomeaalgunhasdas característicasdamaquillaxe epeiteadodosantigosexipcios. Realizaundebuxodunexipcio e tenencontacomoeraa súa maquillaxeeo seupeiteado. AVESTIMENTA Nondiferenciaavestimenta dosantigosexipcios. Sabequeosexipciosvestían de xeitoespecialperonon écapazdenomearningún elementoda súavestimenta. Écapazde identificaralgunhas daspezasde roupaeobxectos quecompoñenavestimenta dosexipcios. Sabeonomedalgúnsdos elementoscaracterísticosda vestimentadosantigosexipcios. Alumno/a: 96 ES0000000062319820598guia_losegipcios_nivel2_59282.indd 96 28/02/2017 7:50:46 Rúbricas Imaxes ou palabras para saber máis 86 Palabraspara sabermáis Á FRICA Exiptoestá situadononoroestedeÁfrica. B ARCO Osexipcios inventaronosbarcosdevela. Conelesdesprazábansepolo río ecomerciabancon terrasafastadas. G ATO Cresequeosexipcios foronosprimeiros endomesticarosgatos. Apreciábanos tanto quechegaron aconsideralos animais sagrados. H ORUS Horuseraodeusdoceo. Considerábaseo iniciador dacivilizaciónexipcia. I MHOTEP Foiundosprimeirosmédicosque se coñecen.Amedicinaera tan importante paraosexipciosqueoconsideraronundeus. K OHL Aosantigosexipciosgustáballes maquillarseeadornarocorpo.Un doscosméticosmáisutilizadoserao kohl, que seusabaparaescurecer aspálpebras. P IRÁMIDE Eranas tumbasdo faraón.Construíanse enpedraenelasenterrabano faraón xuntocos seus tesouros. R OSETTA Aescrituraexipciapúidosedescifrar grazasápedradeRosetta.Oestudoso francésFrançois Champollion tardou14anos ataque conseguiu traducir o texto. S ACERDOTE Os sacerdoteseran osencargadosdoculto aosdeuses. Tiñanquemanteros seus corpospurose limpos, por iso sebañaban catrovecesaodía eafeitabano seucorpo. T EMPLO Osexipcioscríanqueos temploseran acasadosdeuses.Sóos sacerdotes podíanentrarna súapartemáis sagrada. ES0000000062319820598guia_losegipcios_nivel2_59282.indd 86 28/02/2017 7:50:45 87 C LEPSIDRA Eraun reloxodeauga inventadopolos exipcios.Aaugagoteadeixandomarcas dentrodo recipiente. D EUSES Osexipcioscríanenmoitosdeuses.Cada cidade tiñao seupropiodeus,aíndaque habíaalgúnsaosque todososexipcios lles rendíanculto. E SCRIBA Osescribaseranaspersoasque sabían lereescribir.Traballabanparaoexército, nos templosouparaoutraspersoas. F ARAÓN O faraóneraogobernadorde todoExipto. Os seus súbditoscrían queeraundeus nocorpo dunhome. Faraón significa «casagrande». L OTO Aosexipciosgustáballesmoitooolor da flordo lotoe,amiúdo,entregábanllela aos invitadosnosbanquetes. Unha lendadicíaque,aoprincipio dos tempos,unha florde lotomedrou fóradaaugae floreceu. Na florestaba odeus-sol. M OMIA Unhamomiaéocorpoembalsamado dundefunto.Osexipciosconservaban oscorpospara mantelos enboas condicións paraaoutravida. N ILO O ríoNiloeramoi importantepara osexipcios xaque llesproporcionaba aaugaquenecesitaban.Na súabeira cultivabanverdurasehortalizas.Tamén servíacomovíadecomunicación. O BELISCO Sonpiaresaltos depedra. Estabancubertos concapas deouro. U SHEBTIS Eranpequenasestatuas que se introducían nas tumbas. Osexipcioscrían queesasestatuas traballaríanparaeles nooutromundo. V ISIR Eraapersoamáis importantedespois do faraón.A súa funciónconsistía enasesoraloeenencargarsedeque secumprisenasdecisións reais. X EROGLÍFICO Os xeroglíficos sonunha formade escrituraqueutiliza símbolosedebuxos para representarpalabras, sonse letras. Y ARU Os camposdeYarueranoequivalente ao ceoparaosexipcios.Unha terra demarismas aonde iríandespois damorte. ES0000000062319820598guia_losegipcios_nivel2_59282.indd 87 17/02/2017 9:00:06